İDARİ İŞLEMLERE KARŞI AÇILABİLECEK DAVALAR
İdari işlemler kamu gücüne dayanan, idare tarafından tek yanlı olarak tesis edilen ve hukuki sonuç doğuran işlemlerdir. Kişilerin haklarını etkileyen bu işlemler hukuk devleti ilkesine uygun olarak yargı denetimine tabidir.
Bu bilgi notunda idari işlemlere karşı açılacak davaları ve bu davaların hangi koşullar altında açılacağı yasal dayanaklarla ele alınmaktadır.
İdari İşlemlere Karşı Neden Dava Açılır?
- Hukuka Aykırı İşlemlerin İptali İçin; İdare bazen yetkisini aşarak veya hukuka aykırı şekilde işlem yapabilir. Bu tür işlemler bireylerin temel haklarını veya menfaatlerini ihlal edebilir. Bu sebeple mahkemeden, hukuka aykırı işlemin iptali talep edilir.
- Zararın Giderilmesi İçin; İdari bir işlem ya da eylem sonucunda maddi veya manevi bir zarar doğmuş olabilir. Bu durumda tam yargı davası açılarak zararların tazmini talep edilir.
- Yetki, Sebep, Konu, Şekil, Amaç, Unsurlarının Denetlenmesi İçin; İdari işlemlerin geçerli sayılabilmesi için bu 5 temel unsurun hukuka uygun olması gerekir. Bu 5 temel unsur hukuka uygun değilse dava açılarak bu unsurlar yargı denetimine tabi tutulur.
- Keyfiliğin Önlenmesi İçin; İdarenin tek taraflı ve üstün konumda olduğu durumlarda, yargı denetimi olmazsa keyfi kararlar alınabilir. Bu sebeple açılan davalar idarenin hesap verebilirliğini arttırır.
- Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması İçin; İdari işlemler eğitim hakkı, mülkiyet hakkı, çalışma hakkı gibi birçok temel hakkı etkileyebilir. Bu nedenle bireyler hakkını korumak içi yargı yoluna başvurabilir.
- İdari İşlemin Hükümsüz Kılınması İçin; İptal davası sonucunda işlem hiç yapılmamış sayılır ve geçmişe etkili olarak ortadan kalkar. Böylece kişi üzerindeki olumsuz etkiler sona erdirilir.
İdari İşlemlere Karşı Hangi Davalar Açılabilir?
- İptal Davası: İptal davasının amacı hukuka aykırı idari işlemin iptal ile ortadan kaldırılmasıdır. İptal davası; idari işlemlerin yetki, sebep, şekil, konu ve amaç yönlerinden biri ile hukuka aykırı olmaları nedeniyle menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan bir idari dava türüdür. İptal davası açma süresi, ilgilinin idari işlemi öğrendiği tarihten itibaren Danıştay ve İdare mahkemelerinde 60, Vergi mahkemelerinde 30 gündür. İdari mahkemelerde iptal davası açılabilmesi için gerçek ve tüzel kişilerin dava açma ehliyetine sahip olması gerekir.
- Tam Yargı Davası: İdari işlem veya eylem nedeniyle maddi veya manevi zarara uğrayanlar tarafından bu zararların giderilmesi talebiyle idareye karşı açılabilecek tazminat talepli bir dava türüdür. Tam yargı davalarında dav açma süresi genel dava açma süresi olan 60 gündür. Tam yargı davası ilk derece mahkemeleri olarak idare ve vergi mahkemelerinde açılabilir. Tam yargı davalarının dört çeşidi vardır.
- Tazminat davaları, İdarece gerçekleştirilen bir işlemden ya da eylemden zarar görenler zararın giderilmesi amacıyla tam yargı davası yoluna başvurabilir. İşlem veya eylem dolayısıyla oluşan zarar maddi veya manevi olabilir. İdare meydana gelen zararın tamamını tazmin eder. İdarenin doğrudan mali sorumluluğuna dayanan tam yargı davası çeşidi de tazminat davasıdır.
- Geri alma davaları, idarenin haklı gerekçe olmadan idarenin malvarlığını geçen bir mal veya paranın geri alınması amacıyla açılan, dava türüdür.
- İdari Sözleşmeden doğan davalar, idari sözleşmelerin icrasından veya geçerliliğinden doğan uyuşmazlıkların incelendiği davalardır.
- Vergi davaları, Vergi miktarına veya esasına yönelik itirazı bulunan vergi yükümlüsü, işbu itirazını vergi davası açmak suretiyle ileri sürer. Vergi davaları da tam yargı davası olarak görülür. Vergi davası ayrı bir dava olmayıp, tam yargı ya da iptal davası olarak açılır.
- İdari Sözleşmelerden Doğan Davalar: İdare ile özel kişilerin yaptığı kamu hukuku sözleşmelerinden kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü bu dava yoluyla giderilir. Yap-işlet-devret projeleri ya da imtiyaz sözleşmeleri idare ile özel kişi arasında geçen sözleşmelere örnektir.
Sonuç Ve Önem
İdari işlemlere karşı yargı yolunun açık olması hukuk devleti ilkesinin temel unsurlarındandır. Kişiler, idarenin keyfi veya hukuka aykırı işlemlerine karşı yargı yoluna başvurarak haklarını koruyabilirler. Bu davalar birey- idare ilişkisindeki dengeyi sağlar.